EĞİTSEL REHBERLİK
-
REHBERLİĞİN TANIMI
Rehberliğin tanımı: Rehberliğin birçok tanımı yapılmıştır. Bunlardan birkaçı şöyledir:
“Rehberlik, gizilgüçlerini ve niteliklerini anlaması ve bunların toplumsal gerekliliklerle ve fırsatlarla daha etkili biçimde ilişkilerini kurması, toplumsal ve moral değerlerle uyum halinde yaşaması için, bireye eğitim ve yorumlama yolu ile yapılan sistematik ve profesyonel bir yardımdır”
“Rehberlik sorunlarını çözmesi ve içinde yaşadığı toplumun özgür ve sorumlu bir üyesi olabilmesi için bireye yardımcı olacak deneyimler kazandırma programıdır”
“Rehberlik, bireye kendini ve çevresini anlaması ve bu yolla gizilgüçlerini kullanabilmesi için yapılan yardım sürecidir”
“Rehberlik bireyin kendini ve çevresini tanımasına yardım sürecidir” (Kuzgun,1997, s:3)
“Rehberlik, gencin kendi hayatına hedef ve yön verme gücü geliştirmesine yardım eden ve demokratik toplumumuza kendine özgü katkılar yaparken zengin bir kişisel yaşantı kazanmasını sağlayan eğitim oluşumunun sistematik ve organize edilmiş tarifidir”
“Smith, rehberliği, okullarda yapılan rehberlik servisleri çerçevesinde düşünmenini doğru olacağını düşünmenin doğru olacağını söylemekte ve şöyle tarif etmektedir: Rehberlik, bireylerin çeşitli alanlara tatminkar uyum sağlamalarında esas olan yeterli seçimleri, planları ve yorumları yapmaları için muhtaç oldukları bilgi ve becerileri kazanmalarına yardım eden servislerden oluşan bir süreçtir”
Miller’e göre rehberlik, bireylerin okulda, evde ve toplumda azami uyumu sağlamaları için gerekli olan nefsi anlayış ve bağımsızlık kazanmalarına yardım ameliyesidir.
Rehberlik, her bireyin kendi gayretleri ve ilgileri yolu ile kendi potansiyellerini keşfetmek, kullanmak ve geliştirmek suretiyle kişisel bir doyum elde etmesi ve topluma katkıda bulunabilmesi için bireye yapılan sürekli bir yardım oluşumudur(Strang,Morris)
Rehberlik, her bireyin, demokratik idealler çerçevesi içinde kabiliyet ve kapasitelerini azami noktaya kadar geliştirmelerini sağlamak için eğitim programlarının, kişisel fırsatlar hazırlayan ve uzman kişilerini hizmetlerini sağlayan tarafıdır(Mortensen ve Schmuller) (Tan,1992, S.15-17)
“Rehberlik, bireye kendini anlaması, çevredeki olanakları tanıması ve doğru kararlar vererek özünü gerçekleştiren bir kişi olarak gelişebilmesi için yapılan sistematik ve profesyonel bir yardımdır”(Kuzgun 1991,S:5).
Rehberlik, “bireye yönelmiş sistemli, profesyonel ve sürekli bir yardım hizmetidir” ( Tebliğler Dergisi, No:1778, s:121).
İnsan kendini geliştirme çabasını sürdürürken önemli ya da önemsiz, bilinçli ya da farkında olmadan, birtakım tercihler yapmakta, karalar almaktadır. Kişilerin karar verirken daha çok bilinçli ve daha az gelişigüzel davranmasına, dış baskılardan ve iç çatışmalardan arınık olmasına yardımcı olmak rehberliğin en önemli amacıdır.
Rehberliğin bireyde gerçekleştirmeye çalıştığı amaçları şu şekilde özetleyebiliriz:
- Kendini tanıması
- Çevrede kendine açık olan fırsatları öğrenmesi
- Gizilgüçlerini geliştirmesi
- Çevresine uyum yapması
Belirtilen bu amaçlardan ilk ikisi bireyin kedisi ve çevresi hakkında doğru ve ayrıntılı bilgi edinmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bireyin kendini tanıması ile, beden ve zihin yeteneklerini, hoşlandığı ve hoşlanmadığı faaliyetleri, psikolojik ihtiyaçlarını, hayattan neler beklediğini, tutum ve değerlerini tanıması kastedilmektedir. Kişinin kendisini tanımasına yardımcı olma rehberliğin birinci işlevidir.
Bireye toplumda açık gelişme olanakları ve uyması gereken kurallar hakkında bilgi verme rehberliğin bir diğer işlevidir. Rehberliğin “Bilgi verme” işlevi olarak adlandırılan bu hizmeti öğrenciyi, yetenek ve ilgilerine uygun okullar, programlar ve meslekler hakkında aydınlatma, ona görgü ve disiplin kuralları hakkında bilgi verme faaliyetlerini kapsar”(Kuzgun 1991,S:3-4)
Okul rehberlik programı şunları yapmalıdır:
- a) Öğrencileri sistemli ve etraflı bir incelemeye tabi tutmak
- b) Onlara kendileri ve içinde bulundukları eğitsel, mesleksel ve toplumsal fırsatlar hakkında engin bir bilgi vermek
- c) Psikolojik danışma yoluyla öğrencilerin bireysel yardım ve ilgi görmelerini sağlamak
- d) Öğrencilerin çeşitli ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için okul personeline, velilere ve çevredeki ilgili kuruluşlara bilgi yetiştirme ve araştırmalar gibi hususlarda hizmetlerde bulunmak(Tan,1992,S:16).
Rehberliğin en önemli işlevi, bireyin kendisi ve çevresi hakkında edindiği bilgileri özümsemesine ve doğru, sağlıklı tercihler yapabilen bir kişi olmasına yardımcı olmaktır. Bu da “ Psikolojik danışma” adı verilen ve bireysel ya da grupla yürütülen özel bir etkileşim yöntemi ile gerçekleştirilen bir hizmettir(Kuzgun,1991,S:3-4).
B. BAŞLICA REHBERLİK MODELLERİ
Glanz’a göre rehberlik modelleri:
- Merkezileşmemiş-Uzmanlaşmamış Rehberlik Modeli : Bu model rehberlik hizmetlerini eğitimin bir parçası olarak görmektedir. Bu anlayışa göre rehberliğin amacı, öğrencilerin öğretimden en yüksek derecede yararlanabilmeleri için en uygun koşulları hazırlamak, akıl sağlığını geliştirici ve koruyucu önlemler almak, öğrencilerin kişisel planlamalar yapabilme ve yerinde kararlar verebilme gücünü geliştirmelerine yardımcı olmaktır . bu anlayışa göre, rehberlik hizmetleri eğitim programlarının ayrılmaz bir parçası olup, bir okulda öğrenci ile etkileşimde bulunan tüm personel bu hizmetlerin yürütülmesinden sorumludur.özellikle öğretmenler rehberlik hizmetlerinde birinci derecede rol alan kimselerdir. Bir okulda eğer danışman varsa, rolü, öğretmen ve yöneticilere çalışmalarında yardımcı olmak, hizmetlerde eşgüdümü sağlamak ve toplum kaynaklarını rehberlik hizmetleri için seferber etmektir. Bu anlayışa göre aslında her öğretmen danışmandır, danışmanlar ise öğretmenlerin çalışmalarını kolaylaştıran teknisyenlerdir.
Bu anlayışa göre okulda uzman danışman bulunması zorunlu değildir. Rehberlik hizmetlerinde bilgi vermeye ve grup rehberliğine ağırlık verilir. Psikolojik danışma hizmetleri rehberliğin vazgeçilmez bir öğesi sayılmaz. Rehberlik uzmanları (danışmanlar) rehberlik politikasının saptanmasında hizmetlerin planlanmasında ve yürütülmesinde öğretmen ve yöneticilere, çocuk gelişimi konusunda ise anne-babalara danışmanlık yaparlar.
Bu modelin en önemli yararları; tüm personel rehberlik hizmetlerinde aktif rol alacakları için hizmetlerin yürütülmesi kolaylaşır. Öğretmenler öğrencilerini daha yakından tanımak gereğini duyar ve elde ettiği bilgileri öğretim faaliyetlerinin etkinliğini artırmada kullanabilir. Öğretmenler öğrencilerle daha uzun süre beraber oldukları için öğrencileri daha iyi tanır ve sorunlarına çözümüm bulabilirler.
Bu modelin sakıncalı yönleri ise; öğretmenlerin rehberlik alanında özel olarak yetiştirilmemiş olmaları, öğretmenler arasında farklı rehberlik uygulamalı oluşabileceği ve bireysel danışmanın ihmale uğraması sayılabilir.
- b) Merkezileşmiş-Uzmanlaşmış Rehberlik Modeli: Bu modelde rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin, ancak bu alanda uzmanlaşmış kimseler tarafından yürütülebileceği görüşü benimsenmektedir. Danışma psikoloğu, sosyal hizmet uzmanı, konuşma terapisti vb. uzmanlar tarafından verilecek hizmetlerle etkili bir rehberlik ve psikolojik danışma yapılabileceği savunulmaktadır. Bu modelde de öğretmenlerin rehberlik çalışmalarına katılmaları beklenmektedir ama öğretmenlerin katkıları “ bilgi verme” hizmetleri ile sınırlandırılmıştır. Bu model, hizmetlerin merkezinde psikolojik danışmayı görmektedir. Rehberlik uzmanlarının, faaliyetlerini bütün rehberlik ve öğretim alanına yaymalarının, onların etkinliğini azaltacağı düşünülmekte ve daha çok psikolojik danışmaya yer vermektedir.
Bu modelin yararlı yönleri; rehberliğin bu alanda eğitim görmüş insanlar tarafından yürütülmesinin hizmetlerin kalitesini yükseltmesi, danışanların görev alanının açıkça belirlenmesidir. Öğrencilerin daha yeterli elemanlardan yaralanabilmeleridir.
Bu modelin sakıncalı yönleri; Uzman yetersizliği, yönetici ve öğretmenlerin sorumluluk duygularını kaybetmesi, yapılacak yardımlardan pek az kimsenin haberdar olması ve yararlanması, rehberlik hizmetlerinin eğitim faaliyetlerinden soyutlanmasıdır.
3) Eğitim Programlarına Kaynaştırılmış Rehberlik Modeli: Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin akademik programlarla kaynaştırılması son yıllarda üzerinde durulan konudur. Eğitimciler, danışmanlar ve rehberlik uzmanları buna çaba göstermekte iseler de bu alanda henüz bir model geliştirilememiştir. Grup rehberliği denemesi, uyum kursları, sosyal planlama ve oryantasyon kursları bu rehberlik modeli için bazı ön uygulamalardır.
Öğretim programları yaklaşımı, bir sınıf ortamında psikoloji dersi ve uyum kursları yolu ile rehberlik ve psikolojik danışma yardımının verilmesi ile karakterize edilebilir. Öğretim programlarına benliği veya kendini inceleme, kaygı ve stresle başa çıkabilme, eğitsel ve mesleki planlama yapabilme, değerleri tanıma gibi konular sınıf faaliyetlerini canlı tutan konular arasında yer almaktadır.
Bu modelin yararlı yönleri; rehberliğin sürekliliği ve bütün öğrencilere ulaştırılmasıdır.
Bu modelin sakıncalı yönleri; çok sayıda yetişmiş elemana ihtiyaç olması, program yönünden bireysel istekleri karşılamada esnek olunmayışıdır
4) İnsan ilişkileri ve Grup Çalışması Modeli: Son zamanlarda ortaya çıkan bu model insan ilişkileri konusunda beceri ve anlayış kazındırmakla öğrencilerin sağlıklı kişilik geliştirmelerine yardımcı olunması amaçlanmaktadır. Bunun için çeşitli grup tekniklerinden yararlanılmakta ve öğretim programları içinde bu faaliyetlere yer verilmektedir. Bu programlar , mesleki ve eğitsel danışma ya da psikolojik testler gibi rehberliğin spesifik alanlarından çok, uyum. Sağlıklı düşünme, etkili insan ilişkileri üzerinde durur.
Bu modelin yararlı yönleri; uyum ve kişilik olgunluğuna ağırlık veren daha geniş bir rehberlik anlayışına yer vermektedir.
Sakıncalı yönleri; test uygulama ve psikolojik danışmaya yeterince yer vermemesi, eğitimi yetersiz kişiler tarafından yürütülmeye yatkın olmasıdır. (Kuzgun 1991, S:22-26).
C. REHBERLİĞİN ÇEŞİTLERİ
Rehberliği, rehberlik yapılan birey sayısına, rehberliğin fonksiyonuna ve rehberliğin yapıldığı alana göre sınıflandırdığımızda:
- Fert sayısına göre
Rehberlik danışman ile fert arasında olursa buna ferdi rehberlik adı verilir.
Danışman birden fazla fertle yani bir grupla, aynı anda rehberlik etmekte ise bu çeşit rehberliğe grup rehberliği adı verilir.
- Fonksiyonuna göre
Yeni bir ortama veya duruma uyum sağlamak uyum sağlayıcı rehberlik
Ferdin yeteneklerine uygun alanlara yönelmesini sağlayıcı yöneltici rehberlik
Gençlerin iyi yetişmesi için onların ilgi , ihtiyaç ve yeteneklerine uygun düşecek eğitim faaliyetlerinin müfredat programlarında yer almasını sağlayan ayarlayıcı rehberlik.
Ferdin kişiliğinin azami ölçüde gelişebilmesini sağlayacak düşünce ve hareket tarzını okulda yerleştirmek geliştirici rehberlik
Gençlerin davranış bozukluğu ve zararlı alışkanlıklar kazanmasını engel olan önleyici rehberlik
Bireylerin yeni gelişmelere ve durumlarda onların eksik bilgi ve becerilerini sağlayan tamamlayıcı rehberlik olarak tanımlanabilir(Kantarcıoğlu, 1998,s:55-56).
- c) Alana göre, mesleki rehberlik, eğitsel rehberlik, kişisel rehberlik ve psikolojik danışma olarak ayırabiliriz (Kepçeoğlu, 1993, s:53-55).
Mesleki Rehberlik: Türlü meslekleri tanımaları ve kendi kişisel özelliklerine uygun olan meslekleri seçmeleri, mesleklere hazırlanmaları ve mesleklerde gelişmeleri amacı ile bireylere yapılan yardımdır.
Eğitimde mesleki rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri verilirken üç aşamalı bir yaklaşım üzerinde durulmaktadır.
- Öğrencileri tanıma (Fiziksel özellikleri, kişisel nitelikleri, yetenekleri, ilgileri istidatları, yaşantıları, ailesi ve geçmiş yaşantısı hakkında bilgi edinme)
- Mesleklerin incelenmesi( Mesleğin esasını, etkinliklerini, sorumluluklarını, mesleğe hangi yetenekler gerektiğini, mesleğin gerektirdiği eğitim düzeye, mesleğe giriş koşulları, mesleğe girişte sınırlama olup-olmadığı, çalışma koşullarını, meslekte personel ihtiyacını, mesleğin gelir durumu, mesleğin süresini inceleme)
- Bireyin kişisel nitelikleri ile mesleklerin gerektirdiği özellik arasında bağlantı kurma ve böylece bireye uygun olan meslekleri ortaya çıkarma (Kepçeoğlu,1993,s:57-65).
Eğitsel Rehberlik: Ferdin kendi kaabiliyet, ilgi ihtiyaç ve imkanlarına uygun bir öğrenim dalında başarı ile ilerlemesini sağlamak için yapılan yardımlara eğitimle ilgili rehberlik denir(Tan,1969,s:61). Eğitimin yönetim, öğretim ve kişilik hizmetleri etkinlikleri boyutları vardır. Eğitim süresince örgütlerin uyumlu ve verimli çalışmasını engelleyen yönetim ve öğretim sorunları ve yetersizlikleri genellikle kişilik hizmetleri ile giderilmeye çalışılmaktadır (Silah,2001,s:371).
Eğitsel rehberlikte şu hususlar ele alınmalıdır:
- Öğrencilerin bir okul veya sınıf seçmelerine yardım edilmelidir.
- Okulda kaabiliyet ve ilgiye uygun sınıf ve branş seçilebilmesi için gerekli açıklamalar yapılmalıdır.
- Okula yeni başlayanın uyumu sağlanmalıdır.
- Derslerde karşılaşılan güçlükler üzerinde durulmalıdır.
- Üstün kaabiliyetli olanlar daha fazla başarıya ulaştırılmalı, yavaş öğrenen öğrenciler tespit edilerek onların gelişmeleri için izlenecek yol seçilmelidir.
- Gelişme ve kişisel özellikleri yüzünden okullarda sağlanan eğitim-öğretim imkanlarından yeterince yararlanamayan özel eğitime muhtaç çocuklara yardım edilmelidir. Bunlar, bedenen sakat olanlar, zihinsel yönden normalden farklı olanlar, ruhen ve sosyal bakından uyumsuz olanlar.
- Öğrencinin okuyacağı seçmeli derslerin seçiminde gerekli yardım yapılmalıdır.
- Rehberlik çalışmaları tüm öğrenci ve velileri kapsayacak şekilde ele alınmalıdır.(Kantarcıoğlu,1998, s:57-60).
Kişisel rehberlik ve Psikolojik danışma: Nitelik itibariyle ne eğitsel ne de mesleki alanla ilgisi olmayan problemler vardır. Bu problemler kişinin duygu ve düşüncelerinden, sosyal ilişkilerinden, davranışlarından doğan problemlerdir. Bu problemlerle ilgili yapılan rehberliğe ve danışmaya kişisel-psikolojik problemlerle ilgili rehberlik denir. Öğrencilerin kişisel-psikolojik problemlerini şu alanlarda toplamak mümkündür:
- Beden ve sağlık ile ilgili problemler
- Başkaları ile ilişki, boş zaman faaliyetleri gibi sosyal ilişki problemleri
- Marazi korkular ve endişeler
- Kendine güvenmemek gibi heyecansal hayatla ilgili problemler
- Ahlak kuralları, din ve ideallerle ilgili problemler
Kişisel-psikolojik problemlerin büyük bir kısmı bireyde, korkular, kaygılar, aşırı heyecanlar, olumsuz tavırlar gibi problemlerdir. Problemlerin çoğunda, problemin asıl sebebi kaybolmuş ya da şekil değiştirmiştir.
Kişisel-psikolojik problemler çoğu hallerde tek başlarına değildir. Kişinin hayatında başka problemlere bağlantılı olarak ortaya çıkar. Bireyin kendini nasıl gördüğü yanı “benlik kavramı”, kişisel problemlerde önemli bir faktördür. Danışmada bu benlik kavramının ortaya çıkarılması gerekir. Bu sebepledir ki bu alanda yapılacak rehberlik ve danışma bilgi ve hüner isteyen bir hizmet alanıdır. Danışmada terapiye girilir. Bu terapi süresince kişinin problemini ve sebeplerini gerçek boyutları ile görüp kavramasına, benlik kavramını gerçekler karşısında ayarlamasına ve gereken uyum yollarını bulmasına yardım edilir(Tan, 1992, s:139-142).
- PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİKTE HİZMET ALANLARI
Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin özellikle okullarda sunuluş biçimleri incelendiği zaman bu hizmetlerini bir bütünlük içinde de olsa ayrı servisler altında toplandığı görülmektedir. Bu servisler değişik yazarlar tarafından farklı şekilde belirlenmekle birlikte en geniş haliyle, rehberlikte hizmet alanları şu dokuz alanda toplanabilir:
- Psikolojik danışma hizmetleri
- Bireyi tanıma hizmetleri
- Bilgi toplama ve yayma hizmetleri
- Yerleştirme hizmetleri
- Alıştırma-oryantasyon hizmetleri
- Müşavirlik hizmetleri
- Araştırma ve değerlendirme hizmetleri
- Çevre ve veli ile ilişkiler
Kurumdan kuruma ve okuldan okula değişen amaç ve ihtiyaçlara göre, psikolojik danışma ve rehberlikteki hizmet alanlarına verilecek ağırlık ya da yoğunluk farklı olabilir ancak bu hizmet gruplarının bir bütünlük içinde birbirini tamamlayan hizmetlere olduğu, bunlar arasında da çok yakın ilişkilerin bulunduğu ve bunların bağımsız ayrı hizmetler gibi düşünülemeyeceği iyice anlaşılmalıdır (Kepçeoğlu,1993,s:69-70).
- Psikolojik Danışma: Psikolojik danışma hizmetlerinin amacı, bireylerin kendilerini gerçekleştirmelerine yardım etmektir. Bireylerde davranış değişikliğinin meydana gelmesine uygun ortam ve koşulların sağlanmasına özen göstermek gerekir. Okullarda psikolojik danışma hizmetlerini hem bireysel hem grupla psikolojik danışma çalışmaları olarak dengeli bir biçimde ve birlikte yürütmek gerekir. Okullardaki psikolojik danışma uygulamaları özellikle şu problem alanlarında yoğunlaştırılabilir: öğrencilerin başarısızlık ve öğrenme güçlükleri, geleceğe dönük öğrenim ve meslek seçme planları, kişisel ve sosyal problemler, okulla ilgili problemler, aile ile ilgili problemler, başkalırı ile ilişki kurabilme ve arkadaşlık ile ilgili problemler.
Psikolojik danışma hizmetinde benimsenmesi gereken bazı önemli ilkeler vardır.
- a) Psikolojik danışma hizmetleri demokratik bir ortamda ancak insancıl bir anlayışla sunulabilir.
- b) Psikolojik danışma hizmetleri tüm bireylere ve ihtiyaç duyulan her konuda verilebilir.
- c) İster bireysel, ister grupla danışma olsun danışan-danışman arasında yüzyüze ve karşılıklı bir iletişim kurulması zorunludur.
- d) Danışman ile danışan arasında kurulan ilişki karşılıklı saygı, güven, samimiyet ve gönüllülük esasına dayanmalıdır.
- e) Danışanların sorunu ne kadar fazla olursa olsun danışman tarafından bir hasta değil normal bir insan olarak kabul edilirler.
- f) Psikolojik danışma hizmetlerinde, bireyi eleştirme, yargılama ve değerlendirmenin kesinlikle yeri yoktur.
- Psikolojik danışma ilişkisi gizli, özel ve profesyonel bir ilişkidir.
- Psikolojik danışma hizmetleri süreklidir (Kepçeoğlu ,1993, S:77-79).
- Bireyi Tanıma Hizmetleri: Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde bu hizmetlerden yararlanacak bireyleri tanıma genel olarak önemlidir. Ancak, özellikle okullarda öğrencilerin değişik yönleri ile tanınması, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin etkililiği bakımından daha da önemlidir. Bireyi tanıma hizmetleri diğer psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin önkoşulu niteliğindedir. Okullarda öğrenciler hakkında yeterli bilgi toplamadan onlara etkili bir psikolojik danışma ve rehberlik hizmeti vermek mümkün değildir.
Bireyi tanımada bilgi toplama alanları:
- Kimlikle ilgili tanıtıcı bilgiler.
- Fiziksel gelişime ve sağlık durumu
- Aile durumu
- Sosyal gelişim ve uyumu
- Okul özgeçmişi
- Zihinsel özellikleri
- Kişisel özellikleri
- Eğitsel ve mesleki planları
- Otobiyografi
- İş tecrübesi (Kepçeoğlu, 1993, s:97- Tan,1992, s:149).
Bireyi tanımada kullanılan bazı teknikler, gözlem, olay kaydı, dereceleme ölçekleri, otobiyografi, sosyometri, kimdir bu tekniğidir.
3) Bilgi Toplama ve Yayma Hizmetleri: Bilgi toplama ve ayma hizmetleri, genel olarak;
- a) Okullarda öğrencilere okul içi programlar, sosyal, kültürel ve eğitsel çalışmalar, üst okullar, iş ve meslekler hakkında gerekli bilgilerin toplanıp verilmesi,
- b) Bu bilgiler ışığında onların bütün olanak ve koşulları dikkate alarak kendilerine en uygun ve doğru olan seçimi yapabilmesini sağlama ile ilgili çalışmaları kapsar(Kepçeoğlu,1993, s:98).
Bilgi toplama yolları: Doğrudan ilgili okul veya kurumdan doküman isteme, tanıtıcı broşürlerden, gazete ve dergilerden yararlanma, radyo ve televizyon programlarından yararlanma, yasa ve yönetmeliklerden yararlanma, çevredeki çeşitli kurumları ziyaret ederek bilgi edinme, çevredeki diğer ilgili kişilerden yararlanma.
Bilgileri paylaşma yolları: Bireysel ve grupla psikolojik danışma, ders konusu gibi öğretmenler tarafından derste sunulması, okul gazetesi, grup tartışmaları düzenleme, ilgilileri davet ederek konferans düzenleme, kitap okutma, ödev ve proje hazırlatma (Kepçeoğlu, 1993, s:103).
4) Yerleştirme hizmetleri: Psikolojik danışma ve rehberlikte yerleştirme hizmetleri, kendi ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda çeşitli okul içi programlar, üst okullar, iş ve mesleklere yönelen öğrencilerin buralara yerleşmeleri için gerekli olan yardım çalışmalarını kapsar(Kepçeoğlu,1993, s:103).
5) İzleme hizmetleri: Psikolojik danışma ve rehberlikte izleme hizmetleri, çeşitli okul içi programlara, eğitsel kol ve sosyal etkinliklere, başka okullara, geçici işlere, okulu bitirerek sürekli iş ve mesleklere yerleştirilen öğrenciler ile, psikolojik danışma yardımı alan öğrencilerini bulundukları ortamlarda uyum ve gelişim durumları hakkında sürekli bilgi edinmek için yapılan çalışmaları içerir.
İzleme hizmetinin yürütülmesiyle elde edilen bilgiler doğrultusunda yürütülen rehberlik çalışmalarıyla ilgili gerekli yenilik ve değişiklikler yapılabilir.
İzleme hizmetleri, bir süreklilik içinde okulu bitirenleri de kapsayacağından diğer hizmetlere oranla yerine getirilmesi daha zor olan bir hizmettir.
6) Alıştırma-Oryantasyon Hizmetleri : Psikolojik danışma ve rehberlikte alıştırma-oryantasyon hizmetleri öğrencilere okulu ve okulda bulunan olanakları tanıtmak amacı ile düzenlenen çalışmaları kapsar.
Her okul düzeyi için geçerli olmak üzere, okulu ve yakın çevreyi iyi tanıyan ve çevredeki olanakları kullanan öğrencilerin daha üstün bir gelişme gösterdikleri anlaşılmıştır.
Okullarda alıştırma-oryantasyon hizmetleri içinde düşünülebilecek çalışmalar:
- Okulun kısa bir tarihçe ile tanıtılması
- Okulun bina ve diğer fiziksel olanakları ile tanıtılması
- Okulun bulunduğu yakın çevrenin tanıtılması
- Okulda uygulanan eğitim programlarının tanıtılması
- Eğitsel, sosyal, kültürel etkinliklerin tanıtılması
- Okuldaki Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin tanıtılması
- Okulda uygulanan kuralların tanıtılması
Okulda düzenlenecek alıştırma-oryantasyon hizmetleri başta okula yeni gelen öğrenciler olmak üzere tüm öğrencilere, öğretmenlere, yöneticilere, uzman personele ve velilere açık olmalıdır(Kepçeoğlu,1993 s: 107-111).
7) Müşavirlik (Konsültasyon) Hizmetleri: Psikolojik danışma ve rehberlikte müşavirlik hizmetlerinin amacı, okuldaki yönetici ve öğretmenlerin daha yeterli ve ortak bir rehberlik anlayışına sahip olmasını ve böylece okuldaki çalışmalarda bu anlayışın esas alınmasını ve tüm olanakların bu anlayışa uygun bir biçimde kullanılmasını sağlamaktır. Müşavirlik hizmetleri rehberlik hizmetlerinin etkinliğini artırmaya yardım eder(Kepçeoğlu,1993,s:111).
8) Araştırma ve Değerlendirme Hizmetleri: Uygulanmakta olan psikolojik danışma ve rehberlik programlarının etkililiği ve bu programların yıldan yıla geliştirilip yenilenmesini sağlayan faaliyetler araştırma ve değerlendirme hizmetleridir.(Kepçeoğlu,1993, s:114).
9) Çevre ve Veli İle İlişkiler: Çevre ve veli ile kurulacak ilişkiler okuldaki psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin etkililiğini artırır. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri yürütülürken her aşamada velilerle ilişki kurulması ve işbirliği sağlanması gerekir (kepçeoğlu,1993,s:117)
E. OKULLADA REHBERLİK ÇALIŞMALARININ YÜRÜTÜLMESİ
Okullarda uygulanacak rehberlik programı içiriği aşağıda belirtilmiştir. Ancak bunun dışında çevre özelliğine göre daha başka çalışmalarda yapılabilir.
- Yıllık rehberlik çalışma planının hazırlanması
- Öğrencilerin birbiriyle tanışması
- Okulun günlük ve haftalık çalışma programının tanıtılması
- Öğrencilerin okula alıştırılması
- Öğrencilerin uymaları gereken yönetmelik ve kuralların açıklanması
- Öğretim programlarının kısaca tanıtılması
- Okuldaki kuruluşların tanıtılması
- Okul çevresinin tanıtılması
- Verimli ders çalışma ve beceri kazanma yollarının tartışılması
- Rehberlik çalışmalarının değerlendirilmesi
- Sağlıklı ve güvenlik içinde yaşama yollarının tartışılması
- Grupla iyi ilişkiler kurma yolları üzerinde durulması
- Okula ilişkili kuruluşların tanıtılması
- Çevre işyerlerinin tanıtılması
- Gelecek yılın öğretim programlarının tanıtılması ve seçmeli derslerle ilgili öğrenci eğilimlerinin tespit edilmesi
- Başarı durumunun tartışılması
- Üst öğrenim kurumların gezilmesi
- Sınavlarda başarılı olma ve çalışma yollarının öğretilmesi
- Okul, aile ve işyerlerinde kişiler arası ilişkilerin tartışılması
- Kendi kendini yetiştirme ve başarılı olma yolları üzerinde durulması
- Üst öğrenimin öğrenciler tarafından değerlendirilmesi (Kantarcıoğlu,1998,s:74)
F. PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK TEKNİKLERİ
Gözlem: Gözlem, genel olarak bireylerin değişik ortamlarda çeşitli davranışları hakknda onları gözetleme yolu ile bilgi toplama tekniğidir (Kepçeoğlu,1993,s:135). Gözlem ikiye ayrılır. Gelişigüzel gözlem, sistemli gözlem. Gözlem yapılarak bireyler hakkında edinilen verilerin geçerlik ve güvenirliği oldukça zayıftır. Gözlemcinin değer yargıları, tutumları, inançları vs. gözlem sonuçlarını etkiler. Örneğin, otoriter bir öğretmen, açık sözlü ve bağımsız bir öğrenciyi saygısız olarak nitelendirebilir (Kuzgun,1991, s:39)
Otobiyografi: Bireyin hayatının kendi ağzından hikayesine otobiyografi denir. Özellikle bireyin kendini ve problemlerini nasıl gördüğüne ait kıymetli ipuçları veren kolay bir bilgi tekniğidir(Tan, 1992, s: 175).
Anekdot (Vaka kaydı): Anekdot, gözlem sonuçlarının kaydedilmesi amacı ile geliştirilmiş özel bir formun adıdır(Kepçeoğlu,1993,s:138). Öğretmenlerin zaman zaman öğrencilerinde tanık oldukları manidar davranışların objektif olarak kaydedilmesi metodudur (Tan, 1992,s:178)
Derecelendirme ölçeği: Bir bireyin belirli bir konuda çeşitli davranış özellikleri hakkında sıralanmış açıklayıcı cümle ya da ifadelerin, bireyi tanıyan ya da gözlemi yapan kişi tarafından işaretlenmesini esas alır. Derecelendirme ölçekleri bireyin bağımsız davranabilmesi, işbirliği yapabilmesi, liderlik yeteneği gibi konularda düzenlenebilir Örnek: “Sınıfta tartışmalara katılma” davranışı için 1. Hiç katılmaz, 2. Çok az katılır, 3. Genellikle katılır, 4. Çok sık katılır, 5. Her zaman katılır. Gibi bir ölçek belirlenebilir (Kepçeoğlu, 1993,s:140).
Anket: Bir bilgi toplama tekniği olan anket, çeşitli alanlarda olduğu gibi psikolojik danışma ve rehberlik alanında da geniş şekilde kullanılır. Anket, okullarda öğrencilerin ev ve aile yaşamları, sağlık durumları, eğitsel ve mesleki planları, okul içi ve okul dışı etkinlikleri, çalışma alışkanlıkları gibi birçok çeşitli özellikleri hakkında kendilerinden, velilerinden ya da diğer ilgililerden bilgi toplamada yaygın olarak kullanılır. Anketin en önemli avantajlarından birisi kısa bir sürede çok sayıda insandan bilgi toplamaya uygun olmasıdır (Kepçeoğlu,1993, s:142-143)
Problem tarama listesi: Bir okulda öğrencileri en çok üzmekte ve düşündürmekte olan problemlerin belirlenmesi için kullanılan bir listedir. Bu listede çeşitli alanlara (Sağlık, aile yaşamı, okul yaşamı, başkalarıyla ilişki kurma...vs.) ait muhtemel problemler öğrencilerin kolaylıkla anlayacağı bir ifade ile listelenmiştir.
Başarı-Yetenek Karşılaştırma Tablosu: Öğrencilerin öğrenme kaabiliyetleri ile, derslerdeki başarı seviyelerini karşılaştırmaya yarayan tabloya başarı-kaabiliyet karşılaştırma tablosu denir. Bir sınıftaki öğrenciler bir zeka testi ile ölçülen kaabiliyetlerine göre sıralanır. Bir test, sözlü veya yazılı sınavlardan alınan notlara göre başarı sırasına konur ve değerlendirme yapılır. (Tan,1992,s:185)
Sosyometri: Bir grubu oluşturan bireylerin birbirleriyle olan sosyal mesafelerini gösteren ve grubun sosyal dokusunu işaret eden bir tekniktir. Diğer bir ifadeyle sosyometri, grubun sosyal haritasını çizmek için kullanılan bir yoldur. Bu teknik sınıftaki liderleri, kenarda kalmışları, kafadarları, kümelenmeleri görmek; çeşitli grup faaliyetlerinde birlikte çalışabilecek grup üyelerini seçmek; sınıfın oturma durumunu düzenlemek; sınıftaki gruplaşmaları belirleyerek bunu daha sağlıklı ve yararlı yönlere kanalize ederek, sınıfta iyi bir hava yaratmaya yardım etmek için kullanılır (Tan, 1992, s:192). Sosyometri uygulamasında öğrencilere bir durum verilip beraber olmayı arzu ettikleri 3 arkadaşının isimlerini yazmaları istenir. Alınan cevaplar incelenir. Sonuç özetleme cetveli yapılır ve sosyogram hazırlanır.
Kimdir Bu Teknği: Bu teknikte bir dizi kişilik özelliği ve davranış tarzı yazılır ve öğrencilerden her özelliğin karşısına bunu en iyi temsil eden arkadaşlarının adını yazması istenir. Bir özelliğin karşısına ancak bir isim yazılacağı belirtilir. Bu teknik öğrencilerin arkadaşları tarafından nasıl görüldüğünü anlamamıza yardımcı olur( Kuzgun, 1997, s:55).
Görüşme: Görüşme en etkili bilgi toplama yollarından biridir. Ancak görüşme ile psikolojik danışma karıştırılmamalıdır. Görüşmede bireyle kurulan ilişki bir bilgi toplama ilişkisidir. Görüşmede görüşülen kişinin konu hakkındaki düşüncelerini rahat bir şekilde ifade etmesine fırsat verilmelidir(Kepçeoğlu,1993,s:164)
Ev Ziyaretleri: Ev ziyaretleri çocuğun aile ortamı hakkında bilgi edinme yoludur. Ev ziyaretlerinde genellikle evin fiziksel durumu, çocuğun çalışma olanakları, ana babanın öğrencinin çalışmasına katkısı, ailenin okula karşı tutumu, ailenin çcuğa karşı tutmu gibi konularda bilgi toplanır (Kepçeoğlu,1993,s:192).
Doğan CEYLAN
2001
KAYNAKÇA
1- KANTARCIOĞLU, Selçuk, Orta Dereceli Öğretmenler İçin Rehberlik, M.E. Basımevi, İstanbul 1998
2- KEPÇEOĞLU, Muharrem, Psikolojik Danışma ve Rehberlik, Kadıoğlu Matbaası, Ankara 1993
3- KUZGUN, Yıldız, Rehberlik ve Psikolojik Danışma, ÖSYM Yayınları, Ankara 1998
4- M.E.B. Tebliğler Dergisi Sayı: 1778
5- SİLAH, Mehmet, Çalışma Psikolojisi, Selim Kitabevi, Ankara 2001
6- TAN, Hasan., Rehberliğin Esasları, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1969
7- TAN, Hasan, Psikolojik Danışma ve Rehberlik, Alkım Yayınevi, İstanbul 1992
Yorumlar