KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİN GRUPLANMASI
Melankolik ve kolerik'ler nevrotik olduklarından güçlü duygulara, sangen ve flegmatik'lerse normal olduklarından zayıf duygulara eğilimlidirler. Buna karşılık, sangen ve kolerik'lerde dışa dönük olduklarından yüksek değişme hızı, melankolik ve flegmatik'lerde ise içe dönük olduklarından düşük değişme hızı vardır.
Tipik içe dönük, nevrotik ya da normal tipler gerçek yaşamda ya çok ender bulunur ya da hiç bulunmaz. Başka bir anlatımla, bu tipler gerçek değildir diyebiliriz. Sadece yatay ve dikey boyutlarda bulunan insanları anlamamıza yarayan soyut kavramlardır. Gerçek insanların kişiliği, değişik derecelerde bu soyut kavramların çizdiği tiplere yaklaşmakta, iki boyut arasında uzanan çizginin herhangi bir yerinde bulunmaktadır.
İÇE YA DA DIŞA DÖNÜK NORMAL TİPLER
Bir ucunda içe dönüklük bulunan yatay boyutun iki ucunda yer alan normal tiplerin özelliği şöyledir;
Tipik içe dönük olanlar, sessiz, çevreye karşı kapalıdırlar. İnsanlardan kaçar, kendi başlarına kalmak isterler. Okumak, yazmak, resim, müzik gibi uğraşılardan hoşlanırlar. İnsanlarla kolay ilişki kuramazlar. Zor arkadaş edinirler. Yapacakları hareketi önceden düşünüp tasarlarlar. Günlük yaşantıyı, olayları, kişileri ciddiyetle ele alırlar. Sakin, telaşsız bir yaşam biçimini sever, duygu ve coşkularını çok sıkı denetim altında tutarlar. Aşırı duygulanımdan kaçar, hareketlerini ve davranışlarını denetlerler. Çok ender olarak saldırgan davranışta bulunurlar. Güvenilir insanlardır. Kurdukları toplumsal ilişkileri sınırlı ve dengeli olarak sürdürürler. Ahlâk kurallarına büyük değer verirler. Yaşama bakış açıları karamsardır. Öğrenci tipik içe dönük çıkmış ise bu durum hem rehber öğretmen çıktısında belirtilmekte, hem de öğrenciye bu özelliğine uymayan meslekler önerilmemektedir.
Tipik dışa dönük olanlar, insancıl, cana yakındırlar, insanlarla birlikte bulunmaktan hoşlanırlar. Kolay ilişki kurar, çok arkadaş edinirler. Kendi başlarına kalmaktan, okumak ve çalışmaktan hoşlanmazlar. Heyecan veren olaylardan hoşlanırlar. Hareket ve davranışları üzerindeki denetimleri zayıftır. O anda içlerinden geldiği gibi hareket ederler. Neşeli, hareketlidirler, çok konuşur, şakadan hoşlanırlar. Genellikle tasasız, iyimserdirler, gülmeyi eğlenmeyi severler. Kolay kızıp öfkelenir, kendilerini kaybederler. Saldırgan hareket ve davranışları sıktır. Duygularını sıkı denetim altında tutamaz, ahlâk ve toplum kurallarına pek aldırmazlar. Her zaman güvenilir değildirler. Öğrenci tipik dışa dönük çıkmış ise bu durum hem rehber öğretmen çıktısında belirtilmekte hem de öğrenciye bu özelliğine uymayan meslekler önerilmemektedir.
İÇE YA DA DIŞA DÖNÜK NEVROTİK TİPLER
Nevrotik içe dönük tip, Sürekli kaygı ve endişe içindedir. Takınaklı düşünceleri ve korkuları vardır. Alıngan, sinirli ve tedirgindir. Aşırı duyarlıdır. Zaman zaman durgunluk, isteksizlik, ilgisizlik durumları olur. Gerçeklerden kaçar. Gündüz rüyası ve fantezilere dalar. Güvensizdir. Aşağılık duygusu vardır. İnsanlarla kolay ilişki kuramaz. Topluluklarda arka planda kalır. Devamlı uykusuzluktan yakınır. Kendi gerçekleriyle bağdaşmayan amaç, istek ve beklentiler peşinde koşar.
Bunlara erişemedikçe kaygısı artar. Yaptığı, başardığı işleri küçümser. Kendisini başkalarıyla kıyaslayıp onlara erişmeye çalışır. Olanak, yetenek ve becerilerini geliştirmek için çaba harcamaz. Bu tiplerde nevrasteni ve takınaklı düşünce ve korkular sık görülür. Öğrenci nevrotik içe dönük tip çıkmış ise bu durum rehber öğretmen çıktısında belirtilmektedir. Rehber öğretmen, aşağıdaki kişilik özelliklerinin gruplanması şemasına bakarak öğrencide nevrotikliğe en çok puan veren özellikleri görebilir. Öğrencinin durumu kendisinin yardım edebileceği sınırları aşıyor ise bu öğrenciyi yardım alabileceği bir kuruma yönlendirebilir.
Nevrotik dışa dönük tip, kaygılı, endişeli ve tedirgindir. Ruhsal gücü zayıf ve yetersizdir. İlgi alanı dardır. Devamlı bedensel yakınmaları vardır. Neşesiz, karamsar, ters huylu, durgun ve isteksizdir. Düşünmeden karar verir. Çabuk hareket eder, sık sık yanılır. Erişmek istediği amaç, istek ve beklenti düzeyi düşüktür. Erişmek istediklerinin de kendi gerçekleriyle bağlantısı yoktur. Buna karşılık yaptığı işleri abartır. Bu tiplerde histeri belirtileri kolayca ortaya çıkar.
Nevrotik denekler ve suçlular üzerinde yapılan araştırmalardan sonra, nevrotik içe dönüklerin daha çok kaygı, endişe, takınaklı düşünce, korku gibi belirtiler yanında, suç niteliğindeki eylemleri daha sık yaptıkları ortaya çıkmıştır.
Ruhsal bozukluklar ve hastalıklar yatay ve dikey boyut dışında, yeni bir boyut üzerinde yer alır. Bu boyut üzerinde de diğer boyutlarda bulunan nitelikler farklı sayılarda sıralanmıştır. Bu tür yaklaşıma göre, normal sayılan kişilik sınırıyla ruhsal bozukluklar ve hastalıklar arasında sadece miktar farkı olduğu söylenebilir. Öğrenci nevrotik dışa dönük çıkmış ise bu durum rehber öğretmen çıktısında belirtilmektedir. Rehber öğretmen aşağıdaki şemadan da yararlanarak öğrencinin bu durumuna neden olan en belirgin özelliklerini tespit edip öğrenciyi yardım alabileceği bir merkeze yönlendirebilir. örneğin öğrenci nevrotik çıkmış olabilir. Fakat özsaygısı mı çok az, yoksa kaygısı mı çok yüksek? Bu aşamada aşağıdaki 7’li gruplar ve özelliklerin düşük-yüksek çıkması dikkate alınmalıdır.
KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
A.İÇE-DIŞA DÖNÜKLÜK:
Aşağıdaki yedi kişilik özelliği toplam 84 soru ile ölçülmektedir. Yalnızca rehber öğretmen grafiğinde bu 84 soru ile değerlendirilen içe-dışa dönüklük puanlarının yüzdeleri bulunmaktadır. Örneğin: Dışa dönüklük = %70 İçe dönüklük=%30 gibi. Öğrenciye meslekler önerilirken bu yüzdeler de dikkate alınmaktadır.
ETKİNLİK:Yüksek puan alanlar, ağır iş ve egzersiz dahil her tür bedensel etkinlikten hoşlanırlar. Sabahları erken ve yataktan oyalanmadan kalkarlar, bir etkinlik alanından diğerine kolaylıkla ve hızla geçerler, geniş bir çeşitlilik gösteren ilgi alanları vardır. Arkadaşlıkları eğlendiricidir. Düşük puan alanlar, hareketlilikten hoşlanmayan, çabuk yorulan, ağırkanlı insanlardır. Acele etmeden rahat yaşarlar. Ölçülen etkinliğin yüksek çıkması dışa dönüklüğe, düşük olması ise içe dönüklüğe puan vermektedir.
SOSYALLİK:Yüksek puan alanlar, sürekli olarak başka insanlar ile birlikte olmak isteyen, partiler, danslı toplantılar vb. hoşlanan, değişik kimseler ile kolayca tanışıp herkes ile konuşabilen, topluluk içinde rahat ve mutlu olan kişilerdir ve hoşsohbettirler. Düşük puan alanlar okumak gibi yalnız başına yapılan uğraşları yeğlerler, kalabalıktan hoşlanmaz, insanlarla senli benli olmak istemez, yabancılar ile konuşmakta güçlük çekerler. Ölçülen sosyalliğin yüksek çıkması dışa dönüklüğe, düşük olması ise içe dönüklüğe puan vermektedir.
RİSKE GİRME:Yüksek puan alanlar, yaşamlarında tehlikeyi, heyecanı severler, sonuçlarına aldırmadan değişik deneyimlerden hoşlanırlar. Tipik kumarbazdırlar. Düşük puan alanlar, yaşamın heyecanından bir ölçüde öz veride bulunmak anlamına gelse de, tanıdık ve bildik çevreyi güvenceyi ve güvenliği tercih ederler. Ölçülen riske girmenin yüksek çıkması dışa dönüklüğe, düşük olması ise içe dönüklüğe puan vermektedir.
ATILGANLIK:Yüksek puan alanlar, akıllarına estiği gibi davranan, acele karar verdikleri için sık sık hata yapan, tasasız, çabuk değişen, ne yapacakları belli olmayan kişilerdir. Düşük puan alanlar, sistematik, düzenli ve dikkatli davranırlar, plan yapmaktan hoşlanırlar, herhangi bir girişimde bulunmadan önce düşünürler. Ölçülen atılganlığın yüksek çıkması dışa dönüklüğe, düşük olması ise içe dönüklüğe puan vermektedir.
KENDİNİ İFADE:Yüksek puan alanlar, duygusal, başkalarının duygularına katılan, uçarı, dönek, duygularını abartmalı olarak açığa vuran kişilerdir. Nevrotik kişilik özelliğine yatkındırlar. Düşük puan alanlar soğukkanlı, ihtiyatlı, mesafeli, dengeli, mizaca sahip kişilerdir, duygu düşüncelerini kontrol ederler. Öğrencilerin grafiğinde bu özellik çıkmamaktadır. Ölçülen kendini ifadenin yüksek çıkması dışa dönüklüğe, düşük olması ise içedönüklüğe puan vermektedir.
DERİN DÜŞÜNME:Yüksek puan alanlar, fikirler, soyutlamalar, felsefi sorunlar, tartışmalar, spekülasyonlar ve bilgi için bilgiden hoşlanan, çok düşünen, içgözleme önem veren kişilerdir. Düşük puan alanlar pratik, bir şeyi düşünmekten çok yapmaktan hoşlanan, fazla düşünmeye sabrı olmayan kimselerdir. Ölçülen derin düşünmenin yüksek çıkması içe dönüklüğe, düşük olması ise dışa dönüklüğe puan vermektedir.
SORUMLULUK:Yüksek puan alanlar, vicdanlı, güvenilir, sadık, ciddi ve belki aşırı titiz kişilerdir. Düşük puan alanlar, ne yapacağı belli olmayan, dikkatsiz ve teklifsiz, işlerini son dakikaya bırakan, randevularına geç kalan ve belki toplumsal açıdan sorumsuz kişilerdir. Ölçülen sorumluluğun yüksek çıkması içe dönüklüğe, düşük olması ise dışa dönüklüğe puan vermektedir.
- DUYGUSAL DENGE-DENGESİZLİK ( NEVROTİKLİK):
Aşağıdaki yedi kişilik özelliği toplam 74 soru ile ölçülmektedir. Yalnızca rehber öğretmen grafiğinde bu 74 soru ile değerlendirilen duygusal denge-dengesizlik puanlarının yüzdeleri bulunmaktadır. Rehber öğretmen bu bölüm ile hangi öğrencinin hangi konuda psikolojik yardıma ihtiyacı olduğunu daha kolay belirleyebilir. Örneğin: Duygusal normallik = %70 Nevrotiklik=%30 gibi
KENDİNİ BEĞENME:Yüksek puan alanlar, kendilerinden ve yeteneklerinden çok emindirler, kendilerini değerli ve yararlı görürler, başkalarının da kendilerini beğendiklerine inanırlar. Düşük puan alanlar, başarısız insan olduklarına inanıp, kendileri hakkında olumlu düşüncelere sahip değildirler, çok düşük puan alanların aşağılık kompleksleri olduğu söylenebilir. Öğrencilerin grafiğinde bu özellik çıkmamaktadır. Ölçülen özsaygının yüksek çıkması normalliğe, düşük olması ise nevrotikliğe puan vermektedir.
İYİMSERLİK:Yüksek puan alanlar, genellikle neşeli, mutlu insanlar olup yaşamlarından memnundurlar, hayatı bir ödül gibi kabul ederek dünya ile barış halindedirler. Düşük puan alanlar, tipik kötümser, kasvetli, sık sık kedere kapılıp yaşamdan düş kırıklığına uğramış, küsmüş kişilerdir. Çok düşük puan alanların depresyon içinde oldukları söylenebilir. Ölçülen iyimserliğin yüksek çıkması normalliğe, düşük olması ise nevrotikliğe puan vermektedir.
BAĞIMSIZLIK:Yüksek puan alanlar, özgür davranmaktan, kararlarını kendi başlarına almaktan hoşlanırlar, kendi kendilerinin efendisidirler, geleceklerinin kendi kontrollerinde olduğuna inanırlar ve sorunlarını çözmekte gerçekçi davranırlar. Düşük puan alanların kendilerine güvenleri yoktur, kaderin elinde oyuncak olduklarını düşünürler, kolayca etki altında kalırlar ve otoriteye boyun eğerler. Ölçülen bağımsızlığın yüksek çıkması normalliğe, düşük olması ise nevrotikliğe puan vermektedir.
KAYGI:Yüksek puan alanlar, işler biraz ters gittiğinde kolayca sarsılan, olabilcek yada olmayacak şeyler için gereksiz yere telaşlanan, endişelenen ve tasalanan kişilerdir. Düşük puan alanlar huzurlu, sakin kişilerdir ve mantıksız korkulara, kaygılara karşı dirençlidirler. Öğrencilerin grafiğinde bu özellik çıkmamaktadır. Ölçülen kaygının yüksek çıkması nevrotikliğe, düşük olması ise normalliğe puan vermektedir.
TİTİZLİK:Yüksek puan alanlar, çok dikkatli, temkinli, seçici kişiler olup aşırı disiplinlidirler; pislik, düzensizlik ve dağınıklıktan hemen rahatsız, tedirgin olurlar. Çok yüksek puan alanların takınaklı düşüncelere eğilimli oldukları söylenebilir. Düşük puan alanlar dikkatsiz, savruk, her şeyin kolayına kaçan, düzensizliğe, saldırganlığa ya da törensel niteliklere aldırış etmeyen rahat kişilerdir. Ölçülen kaygının yüksek çıkması nevrotikliğe, düşük olması ise normalliğe puan vermektedir.
DÜŞSEL HASTALIK:Yüksek puan alanlar, sağlık durumlarına son derece düşkün kişilerdir, sık sık bedensel yakınmaları vardır ve aileleri, arkadaşları ve doktorlarından yakın ilgi ister ve beklerler. Düşük puan alanlar, ender olarak hastalanırlar ve sağlık durumlarını pek umursamazlar. Öğrencilerin grafiğinde bu özellik çıkmamaktadır. Ölçülen düşsel hastalığın yüksek çıkması nevrotikliğe, düşük olması ise normalliğe puan vermektedir.
SUÇLULUK DUYGUSU:Yüksek puan alanlar, sürekli kendilerini suçlayan, aşağılayan, ahlak açısından davranışları hatalı olsun olmasın, vicdan azabı çeken kişilerdir. Düşük puan alanlar, ender olarak kendilerini cezalandırmaya ya da geçmişteki davranışları için pişmanlık duymaya eğilimlidirler. Öğrencilerin grafiğinde bu özellik çıkmamaktadır. Ölçülen suçluluk duygusunun yüksek çıkması nevrotikliğe, düşük olması ise normalliğe puan vermektedir.
C.ESNEKLİK(YUMUŞAK BAŞLILIK)-KATILIK(DİKKAFALILIK):
Aşağıdaki yedi kişilik özelliği toplam 88 soru ile ölçülmektedir. Yalnızca rehber öğretmen grafiğinde bu 88 soru ile değerlendirilen esneklik-katılık puanlarının yüzdeleri bulunmaktadır. Meslek seçiminde kişinin yaşamdan beklentileri belirlenirken bu bölümden de yararlanılmaktadır. Örneğin: Esneklik = %70 Katılık=%30 gibi
SALDIRGANLIK:Yüksek puan alanlar, öfke nöbetlerine kapılma, dövüşme, şiddetle tartışma gibi davranışlarda ya da dolaylı olarak saldırganlık gösterirler, saçmalığa, eleştiriye, saldırının hiçbir biçimine dayanamazlar. Düşük puan alanlar nazik, ne yapacakları belli olan, kişisel çatışmadan kaçan fiziksel ya da dolaylı şiddete tahammülü olmayan kişilerdir. Öğrencilerin grafiğinde bu özellik çıkmamaktadır. Ölçülen saldırganlığın düşük çıkması esnekliğe, yüksek olması ise katılılığa puan vermektedir.
ÜSTÜNLÜK KURMA:Yüksek puan alanlar, bağımsız, haklarını, görüşlerini mutlaka başkalarına benimsetmek isteyen kişilerdir. Güçlü kişiliğe sahiptirler. Düşük puan alanlar alçak gönüllü, çekingen, çabuk boyun eğen, insanlar arası ilişkilerde insiyatif almaktan hoşlanmayan, kolayca etki altında kalan kişilerdir. Ölçülen üstünlük kurmanın düşük çıkması esnekliğe, yüksek olması ise katılılığa puan vermektedir.
BAŞARI BEKLENTİSİ:Yüksek puan alanlar, hırslı, çok çalışkan, rekabetten hoşlanan, sosyal durumlarını geliştirme konusunda çok istekli, üretkenlik ve yaratıcılığa çok değer veren kişilerdir. Düşük puan alanlar, yaratıcı, başarı ve rekabeti pek önemsemeyen, fazla uğraşıp didinmekten hoşlanmayan, sakin ve huzurlu yaşamdan hoşlanan kişilerdir. Ölçülen başarı hırsının düşük çıkması esnekliğe, yüksek olması ise katılılığa puan vermektedir.
İNSANLARI KULLANMA:Yüksek puan alanlar, taraf tutmayan, kurnaz, hesaplı, içten pazarlıklı, başkaları ile ilişkilerinde çıkarlarını ön planda tutan kişilerdir. Düşük puan alanlar, iyi yürekli, insanlara güvenen, olduğu gibi görünen ve davranan, başkalarının duygularını paylaşan, özverili ve belki de biraz saf ve kolayca aldanan kimselerdir. Öğrencilerin grafiğinde bu özellik çıkmamaktadır. Ölçülen insanları kullanmanın düşük çıkması esnekliğe, yüksek olması ise katılılığa puan vermektedir.
HEYECAN ARAMA (MACERACILIK):Yüksek puan alanlar, yaşamda sürekli yenilik arayan, değişiklikten hoşlanan, sırf can sıkıntısını gidermek için sorun yaratan, doyumu heyecanda, coşkularda bulan maceracı kişilerdir. Düşük puan alanlar, yaşamlarında serüven ya da yeniliğe pek gerek duymazlar, yuvalarının güvenliği ve alışılmış rahatlığını her şeye yeğlerler. Ölçülen maceracılığın düşük çıkması esnekliğe, yüksek olması ise katılılığa puan vermektedir.
HOŞGÖRÜ:Yüksek puan alanlar, esnek, anlayışlı, başka fikirlere açık ve belirsizlikten hiç rahatsız olmayan tiplerdir. Düşük puan alanlar, görüşlerinden asla vazgeçmeyen, katı ve ödün vermez kişilerdir, onlar için birçok şey akla-kara olarak ayrılmıştır. Ölçülen saldırganlığın düşük çıkması esnekliğe, yüksek olması ise katılılığa puan vermektedir.
DUYGUSALLIK:Yüksek puan alanlar, böceklerden, kan görmekten, şiddetten hemen ve çok rahatsız olur, aşk, sevgi, çocuklar, güzel sanatlar, çiçekler ve giyim konularından hoşlanırlar. Düşük puan alanlar, kan görmekten, acıklı sahnelerden pek etkilenmez, şiddete hoş görülüdürler. Açık saçıklıktan ve küfürden rahatsız olmaz, zayıflık-zaaf göstermez, ağlamak ya da sevgisini göstermekten hoşlanmazlar. Ölçülen duygusallığın düşük çıkması esnekliğe, yüksek olması ise katılılığa puan vermektedir
Yorumlar